فرهنگ ایمنی
در سال های اخیر توجه به اهمیت جنبه‌های رفتاری و فرهنگی مدیریت ایمنی در سازمان‌ها به طور گسترده‌ای افزایش یافته است؛ چرا كه تحقیقات و بررسی های انجام شده در مورد حوادث بزرگی مانند پایپر آلفا و چرنوبیل، نشان داد علیرغم به كارگیری كلیه فاكتورهای مهندسی و حفاظت شدید، در صنایع پر خطر همچنان پتانسیل بروز حوادث بزرگ وجود دارد. نكته قابل توجه این است كه این اشتباهات صرفا به شکل خطای یك فرد ظاهر نمی شوند، بلكه اغلب در قالب یك فرهنگ رفتاری ناقص شكل می‌گیرند. لذا بایستی درصددتقویت وافزایش سطح فرهنگ ایمنی كه همانا نظام باورها و ارزش های مشترك یك سازمان، نسبت به ایمنی كار است، باشیم تا رفتارها ایمن‌تر گردد. در مجتمع ذوب آهن درفک شمال پس از تبیین ساختار و جایگاه فرهنگ ایمنی در سازمان، راهکارهای ارتقای فرهنگ ایمنی و چگونگی استقرار آن در نظر گرفته شده است.
نیروی كار هر كشور، به ویژه كشورهای در حال توسعه، بخش پر اهمیتی از سرمایه ملی دانسته شده و از پایه‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی به شمار می‌رود. بدون شک شكوفایی و خودکفایی اقتصاد و صنعت بدون داشتن نیروی كار سالم امكان پذیر نخواهد بود. از این رو حفاظت از سلامت نیروی كار و بهسازی محیط كار از اهمیتی شایان توجه برخوردار است. آمارهای منتشر شده از طرف كشورها و مجامع مختلف بین المللی نشان می‌دهد در مراكز بزرگ و كوچك صنعتی، هر سال میلیون ها نفر به علت حوادث ناشی از كار، جانشان را از دست می‌دهند و یا دچار نقص عضو شده، بیمار یا از كار افتاده می‌گردند و این روند تلخ همچنان ادامه دارد.
پیدایش چنین معضلاتی، موجب تشدید نیاز به فراگیری و رعایت اصول ایمنی و بهداشت كارگردیده و افراد را بر آن داشته تا درصدد چاره جویی‌های بنیادی و علمی برای حفظ سلامت نیروی انسانی برآیند. بر همین اساس مباحث ایمنی صنعتی، سیستم های ایمنی كار و همچنین تئوری های مختلف ایمنی مانند تئوری دومینو، تئوری چنددلیلی و... شكل گرفت. واحدهای ایمنی و بهداشت كارنقش برطرف کننده معضلات و مشكلات ایمنی و بهداشتی محیط كار رادرجوامع صنعتی برعهده گرفته و درصددكاهش حوادث برآمدند.
1- علت بروز حوادث چیست و چگونه می توان از به وقوع پیوستن آنها جلوگیری نموده و یا تعداد آنها را كاهش داد؟
بروز حوادث، ناشی از رفتار و شرایط ناایمن است، و البته اغلب به رفتار نا ایمن بر می‌گردد كه آینه فرهنگ ایمنی آن سازمان می باشد. در صورتی که فرهنگ ایمنی یك سازمان قوی باشد، رفتارهای افراد در آن ایمن تر است و در نتیجه حوادث كمتری رخ می دهد و به تبع خسارت های وارده به طور چشمگیری کاهش می یابد. لذا تقویت فرهنگ ایمنی ضروری استو این کار از جنبه های مختلفی قابل بررسی و اجراست.
معمولا در پی شوك وقوع حادثه، مدیریت واحدهای صنعتی و سیستم های تكنولوژیك تصمیم به ریشه یابی عوامل به وجود آورنده آن می‌گیرند. در صورتیکه این ارزیابی به درستی انجام نپذیرد، عامل به وجود آورنده حادثه بدون تغییر در سیستم باقی می ماند و در فرصت‌های دیگر و در تركیب با شرایط خاص بهره برداری، خرابی‌های سخت افزاری، خطای انسانی و نقایص سازمانی را در قالب حوادث دیگر موجب می گردد.
2- نگرش نوین به ایمنی (نگرشی مطابق با رویکردهای مجتمع ذوب آهن درفک شمال)
توجه به فرهنگ ایمنی جایگاه ویژه ای در نگرش نوین به ایمنی دارد. فراهم كردن انگیزه، روحیه مالكیت، مسئولیت و پاسخگو بودن افراد، التزام عملی مدیران به اصل اولویت ایمنی بر سایر جنبه ها نظیر تولید، از جمله ویژگی های یك سازمان دارای فرهنگ ایمنی است. در این سازمان ریشه های وقوع رویدادهای كوچك كه مولد حوادث هستند شناسایی و بی اثر می‌گردند. روحیه انتقاد و پرسشگری بر پرسنل حاكم است و یك محیط دور از سرزنش نسبت به خطاهای انسانی فراهم آورده شده است.
3- فرهنگ سازمانی و فرهنگ ایمنی
بر طبق تعاریف موجود فرهنگ سازمانی عبارتست از: مجموعه ارزش ها، باورها و الگوهای رفتاری مشترك بین اعضای یك سازمان كه در نهایت، شخصیت و رویه آن سازمان را معرفی می كند. به بیان دیگر، رفتار و نگرش اعضای سازمان تابعی است از فرهنگ حاكم بر آن. هدف از ارایه این تعریف شناسایی مفهوم مشابه و وابسته ای به نام فرهنگ ایمنی است.
عبارت فرهنگ ایمنی پس از حادثه چرنوبیل درسال 1986 رواج یافت. حادثه‌ای كه به علت وجودیك فرهنگ ایمنی ضعیف و خطاها و تخلفاتی رخداد كه باعث اختلال در فرآیند های عملیاتی و در نهایت آن فاجعه بزرگ گردید. از مجموعه تعاریف ارایه شده در این باب چنین بر می‌آید كه فرهنگ ایمنی، بخشی از فرهنگ كلی حاكم برسازمان است كه بر رفتارها و نگرش های اعضا در مورد ایمنی تاثیر می‌گذارد و به آن جهت می دهد.
- فرهنگ ایمنی بخش مشترك افكار گروه در سازمان با هر سطحی می‌باشد.
- فرهنگ ایمنی حوزه اثرگذار در رفتار ایمن كاركنان در كار است.
- فرهنگ ایمنی در احتمال میان سیستم تشویقی و عملكرد ایمنی بازتاب می‌شود.
- فرهنگ ایمنی در تمایلات سازمانی، فراگیری از خطاها و پیامدها و تصادفات و گسترش این یافته ها در سازمان است.
- فرهنگ ایمنی نسبتا قابلیت تحمل و ایستادگی و پایداری در مقابل تغییرات است.
4- جایگاه فرهنگ ایمنی در موسسات تولیدی
در موسسات تولیدی، رعایت مقررات ایمنی از انجام كلیه فعالیت ها مهمتر بوده و پیشگیری و تحت كنترل درآوردن حوادث قبل از هرگونه اقدام دیگری، خود نوعی ایجاد و ترویج فرهنگ ایمنی است. ایمن كار كردن یك نگرش انسانی و فرهنگی است، این بدین معناست كه زمانی فرهنگ ایمنی در یك سازمان به نحوه مطلوب گسترش می‌یابد كه نگرش پرسنل سازمان نسبت به لزوم رعایت اصول ایمنی به سمت ایده‌آل سوق یابد. ضعیف بودن فرهنگ ایمنی صنعتی در سازمان ها، هزینه و خسارات مالی و انسانی بسیار زیادی را به بار می‌آورد.
5- راهکارهای پیاده سازی موفق فرهنگ ایمنی
در مجتمع ذوب آهن درفک شمال بحث پیاده سازی بستر فرهنگ HSEمورد تاکید می‌باشد. براین اساس عواملی كه در ایجادو ترویج فرهنگ ایمنی و بهداشت شغلی موثرند و چگونگی پیاده سازی این عوامل در شرکت به شرح زیر می‌باشد:
- تهیه وتوزیع دستورالعملهای ایمنی:
تهیه دستورالعمل و استانداردهای کامل و اساسی، بخش اصلی یك سیستم ایمنی در یك صنعت یا سازمان را تشكیل می‌دهند. یك سرپرست یا مسئول با استفاده از دستورالعمل‌ها، درستی انجام كارها را تصدیق می‌كند. دستورالعمل‌ها، برنامه آموزش را آسان تر و شناسایی روش های بهبود عملیات را ساده تر می‌سازند. در این مجتمع تمامی دستورالعمل ها با نگرش به استاندارد OHSAS 18001مورد بازبینی قرار گرفته و همچنین ایجاد دستورالعمل های کنترل عملیات، برگه اطلاعات و ایمنی مواد و سایر مدارک مربوطه از جمله اقدامات آن می‌باشد.
- آموزش اصول ومقررات ایمنی:
نقش آموزش حفاظت و بهداشت كار در جهت بالا بردن سطح دانش ایمنی كاركنان، آگاهی از وضع سلامت جسمی و روحی، اطلاع از علایم بیماری و نحوه مقابله با آنها، جلوگیری از حوادث ناگوار و ایجاد وترویج فرهنگ ایمنی امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. آموزش دادن می تواند فرد را قادر سازد كه در صورت لزوم، با به كارگیری از دستورالعمل های ایمنی، خود را به موقع درگیر نماید. در مجتمع ذوب آهن درفک شمال ریسک های شناسایی شده در قالب خروجی فرآیند شناسایی و ارزیابی ریسک، به تمامی کارکنان آموزش داده می شود و همچنن با آموزش های برنامه ریزی شده در مقاطع زمانی مختلف،نیاز به انواع سطوح دانشی فراهم آمده است.
- تشکیل کمیته های HSE
هدف کمیتهHSE نظارت برکلسیستمHSE می باشد تا اطمینان حاصل شود که کار به درستی در حال انجام بوده و آسیب هاو بیماری ها در حال کاهش می‌باشند. همچنین تمام فعالیت هاو پروژه های تاثیر‌گذار بر ارتقای ایمنی، بهداشت و محیط زیست را هماهنگ می‌نماید. فعالیت های کلی کارگروه مذکورعبارتنداز؛ فعالیتهای ایمنی شامل شناسایی مشکلات بالقوه و بالفعل ایمنی و بهداشت، پیشنهاد برنامه‌ها، طرحها و فعالیت هایی جهت بهبود ایمنی، افزایش نظارت برمیزان آگاهی کارکنان در زمینه ایمنی و بهداشت و نیز دریافت نقطه نظرات و پیشنهادات سرپرستان و کارکنان می‌باشد. این جلسات که به صورت ماهانه برگزار می‌شود حداقل یک نماینده از هر بخش عضو دارد. هر عضو فعالیت ها و برنامه‌های ویژه و مشکلات مرتبط با بخش خود را ارایه می‌کند؛ بدین منظور ضروری است که هر عضو با تمام گروه‌های بخش خود در تماس باشد تا اطمینان حاصل کند که تمام موارد،مدنظرقرارگرفته‌اند.
- سیستم نظارت برعملکرد ایمنی واحدها:
نظارت برعملكرد همانگونه كه در همه سطوح مدیریت به چشم می خورد، برای پیشرفت كار ضروری است. مدیریت باید براین امر پافشاری كند كه نظارت بر ایمنی اولین موضوعی باشد كه در گزارش هر واحد عملیاتی در مورد آن بحث شود. خواه گزارش سالانه شركت و یا گزارش هفتگی واحدی از شركت باشد. سیستم نظارت بر ایمنی به دنبال این است كه مشخص كند هر شخصی یا هر واحدی از شركت چقدر در مسیر هدف تعیین شده و استاندارد سازمان كه از قبل مشخص شده قرار دارد و یا چقدر از آن انحراف دارد ونقاط قوت وضعف آن كدامند و جهت تقویت هر چه بیشتر، راهكارها و پیشنهادات خود را ارایه می‌دهد. بدین منظور در این مجتمع جلسات ماهانه بررسی عملکرد ایمنی با شرکت اعضای کمیته HSE برگزار می شود. بین شاخص های ایمنی پرسنل با رعایت مسایل ایمنی ارتباط برقرار می گردد، پایش شاخص های ایمنی در دوره های زمانی مختلف روزانه، ماهانه و سالانه انجام می‌پذیرد و برگزاری جلسات کمیته با حضور مدیریت کارخانه به صورت ماهانه جهت بررسی موارد حوزهHSE از جمله اقدامات در این رابطه می‌باشد.
- مدیریت دیداری ازطریق علایم و پوسترها:
یکی دیگر از وسایلی که برای بهبودوضعیت ایمنی وبهداشت شغلی مورداستفاده قرارمی‌گیرد استفاده از علایم و توزیع پوسترهایی با موضوعHSE می‌باشد. علایم و پوسترها نه کارکنان را ایمن می سازدو نه باعث می‌شود آنها به نحوی ایمن کار کنند، اما با رشد فرهنگ ایمنی درسازمان، علایم و پوسترها می‌توانند اهمیت ایمنی و بهداشت شغلی در کارخانه را به کارکنان یادآوری نمایند. همچنین می‌توانند به کارکنان یادآوری کنند که مدیریت نگران ایمنی کارکنان است.
- سیستم نگهداری و تعمیرات و لحاظ نمودن ایمنی كار:
پایه و محور فعالیت هر واحد صنعتی، تجهیزات و ماشین آلات آن می‌باشند و هر نوع خللی در عملكرد ماشین آلات یك واحد صنعتی به معنی خدشه و توقف در فعالیت آن واحد می‌باشد. از طرفی وابستگی عملكرد ماشین آلات مختلف و مراحل فرآیندهای تولید به یكدیگر، بدین سبب در مجتمع ذوب آهن درفک شمال از رویکردهای پیشگیرانه در حوزه تعمیرات با وجود بستر فرهنگی پرسنل تولید، موجبات عملکرد بهینه در این خصوص فراهم آمده است.
- حمایت مدیریتی ازمقوله ایمنی:
مدیریت مجتمع ذوب آهن درفک شمال با حمایت در زمینه های طرح‌ریزی و بررسی كلیه موارد و مسایل مالی (با رویکرد مدیریت تغییر)، تبلیغات، تشكیل جلسات، حضور در بین اجتماعات كاركنان، تشویق و پاداش (شناسایی افراد یا واحدهای با عملکرد مثبت از طریق ارزیابی ماهانه و یا از طریق گزارشات واحد HSE) و با همكاری دیگر عوامل سازمان توانسته به ایجاد، ترویج و پایداری فرهنگ ایمنی كمك کند.
6- ویژگی های فرهنگ ایمنی
برخی از ویژگی های فرهنگ ایمنی كه برگرفته از ویژگی های عمومی فرهنگ به شمار می روند، بهشرحذیلمی‌باشند:
- فرهنگ ایمنی آموختنی است؛ از این رو می توان گفت كه یكی از علل عمده نامناسب بودن فرهنگ ایمنی پایین بودن سطح آگاهی افراد است و بر این اساس یكی از راهكارهای ارتقای آن بالا بردن آگاهی‌ها از طریق انواع آموزش ها می‌باشد.
-فرهنگ ایمنی پویا، متحول و تغییرپذیر است و می توان جنبه های نامناسب فرهنگ ایمنی را به مرور تغییر داد.
- فرهنگ ایمنی ابزاری برای ابراز خلاقیت افراد در زمینه ایمنی و ارتقای آن است و با ایجاد بستر مشاركتی، گامی موثر در ارتقای فرهنگ ایمنی است.
- فرهنگ ایمنی، اجتماعی است. به عبارت دیگر عادت های فرهنگی ریشه های اجتماعی دارند و كاركنان سازمان در آن شریك هستند. عادت های گروهی كه فرهنگ از آنها پدید می‌آید به صورت هنجارها یا الگوهای رفتاری به وجود می‌آیند.
حدود 80 درصد حوادث ریشه در فاكتورهای انسانی دارند و به اشتباهات انسانی باز می‌گردند. بنابراین جهت رسیدن به محیط امن و سالم، نگهداشتن نیروی كار و در نتیجه رسیدن به یك صنعت پویا كه فاكتوری اساسی در توسعه پایدار است، باید به طور ریشه‌ای با حوادث مقابله كرد و علل ریشه ای و بنیادی آنها را حذف كرد. عامل فوق العاده مهمی كه می تواند در این راه به ما كمك كند فرهنگ ایمنی است.
